Trong năm học 2025 – 2026, học sinh Trung học Maya tại Xưởng Lá Mây Education Farm khởi xướng và vận hành dự án Bảo tồn và phát huy tri thức về cây rau và cây thuốc bản địa, với mục tiêu xây dựng tài liệu chuyên môn về một số loại cây rau thuốc tại núi Vua Bà, xây dựng quy trình canh tác và chế biến sản phẩm từ một số loại cây và truyền thông lan tỏa tri thức đến cộng đồng.
Dự án này nằm trong chương trình Dự tác thực tế của học sinh Trung học Maya, được thiết kế để trang bị cho học sinh những năng lực quan trọng giúp học sinh tự tin thành công trong một thế giới đang không ngừng thay đổi.
CHƯƠNG TRÌNH DỰ ÁN THỰC TẾ CHO HỌC SINH TRUNG HỌC MAYA
Mỗi năm học, học sinh Trung học Maya dành 120 giờ học chính thức và khoảng 100 giờ tăng ca tuỳ chọn ở 01 Dự án cộng đồng tại một trong hệ thống Xưởng thực hành, với sự hướng dẫn của các chuyên gia trong các lĩnh vực Công nghệ – Kĩ thuật, Tài chính – Truyền thông, Mĩ thuật, Nông nghiệp, Thủ công, Mộc và Nấu ăn.
Các dự án được thiết kế theo 04 giai đoạn bài bản: Khởi tạo dự án, Lập kế hoạch, Thực hiện và Tổng kết dự án. Trong suốt 10 tháng làm việc, học sinh sẽ đảm nhiệm các vai trò khác nhau như quản lý, sản xuất, tài chính, truyền thông,… trong môi trường học thật – làm thật – tích luỹ kinh nghiệm thật.
Chương trình Dự án thực tế được thiết kế với mục tiêu cụ thể là trang bị cho học sinh những năng lực quan trọng trong cuộc sống khi trưởng thành theo Khung năng lực ME4C mà Maya xây dựng.
Những năng lực này được công nhận chính thức trong Hồ sơ năng lực chuẩn hoá quốc tế (MTC Learning Record) với những bằng chứng mạnh mẽ từ quá trình vận hành dự án của các em. Hồ sơ này được sử dụng để ứng tuyển cùng với học bạ vào các trường Đại học lớn tại Mỹ, Canada, Châu Âu và các Đại học quốc tế ở Việt Nam. Đây là lợi thế lớn giúp học sinh Maya nổi bật trước Ban tuyển sinh, tăng tính cạnh tranh để ứng tuyển và giành học bổng vào các trường chất lượng cao.
Bên cạnh đó, việc tự mình khởi xướng và vận hành các dự án thực tế để tạo ra những ảnh hưởng tích cực cho cộng đồng – cũng góp phần giúp các em phát triển sự tự tin nội tại vào giá trị của bản thân, xây dựng tinh thần trách nhiệm và ý chí sẵn sàng hành động của công dân toàn cầu.
HÀNH TRÌNH DỰ ÁN
Khởi tạo dự án
Nhóm học sinh Trung học Maya bắt đầu dự án từ nhận thức về một thực trạng đang diễn ra tại địa phương: tri thức về cây rau và cây thuốc bản địa – thứ mà ông bà cha mẹ từng nắm rõ – đang dần bị lãng quên.
Thế hệ cũ nắm giữ kiến thức nhưng không biết phương pháp truyền đạt cho hiệu quả. Thế hệ trẻ thiếu sự quan tâm, thời gian và động lực để tìm hiểu và chưa biết cách tạo ra sinh kế từ nó. Và giữa khoảng cách đó, nhiều loài cây quý giá đang suy giảm về số lượng. Nhiều nghiên cứu chính thức đã chỉ ra điều này.
Các em nhận ra những khoảng trống rõ ràng: giáo dục về cây rau thuốc bản địa còn hạn chế, cộng đồng chưa được kết nối, tri thức chưa được bảo tồn đúng cách, và cơ hội kinh tế từ lĩnh vực này chưa được khai thác hiệu quả. Đây là những vấn đề mà các em muốn góp phần giải quyết – không chỉ trong năm học này mà còn lâu dài hơn thế.
Với những trăn trở ấy, các em đặt ra tầm nhìn lâu dài cho dự án của mình:
- Tri thức và bản sắc về cây rau và cây thuốc địa phương được gìn giữ và truyền lại cho các thế hệ sau.
- Thế hệ trẻ dễ dàng tiếp cận tri thức về cây rau – cây thuốc qua nền tảng online.
- Tạo cơ hội phát triển sinh kế bền vững dựa trên cây rau, cây thuốc bản địa.
- Đóng góp trong lĩnh vực y học, khoa học và xã hội.
Tầm nhìn lớn cần bắt đầu từ những bước nhỏ. Các em phân tích nguồn lực, rủi ro và cơ hội của mình để tìm ra những khía cạnh mà các em có thể tác động để góp phần bảo tồn nguồn tri thức quý giá này. Với đặc thù của một xưởng thực hành nông nghiệp được bao quanh bởi núi rừng, các em có lợi thế trong việc khảo sát, thu thập các mẫu cây rau – cây thuốc, có thể thử nghiệm và canh tác ngay tại Xưởng với đất đai và trang thiết bị có sẵn. Từ đó, các em đặt ra mục tiêu cụ thể cho năm học này:
- Khảo sát, thu thập dữ liệu và xây dựng tài liệu chuyên môn về 20 loại cây tiềm năng trong khu vực Núi Vua Bà.
- Nghiên cứu, xây dựng quy trình canh tác 4 loại cây mục tiêu: 2 cây thuốc và 2 cây rau.
- Sản xuất và chế biến sản phẩm từ 4 loại cây mục tiêu: 2 cây rau và 2 cây thuốc.
- Xây dựng 1 cơ sở dữ liệu online, 1 kênh truyền thông trên nền tảng mạng xã hội (Facebook/Youtube/Tiktok) và ít nhất 1 sản phẩm truyền thông (video/bài viết) cho mỗi loại cây mục tiêu.
Lập kế hoạch
Kế hoạch nhân sự
Để chuyên môn hóa công việc và quản lý hoạt động hiệu quả, nhóm dự án thành lập các ban chức năng với phân công công việc cụ thể, bao gồm:
- Ban chuyên môn: Phụ trách nghiên cứu về các loài cây rau – cây thuốc, tìm hiểu tác dụng, cách trồng, chế biến và soạn thảo các tài liệu chuyên môn
- Ban sản xuất: Trồng, chăm sóc, thu hoạch cây, chế biến và đóng gói sản phẩm
- Ban Tài chính – Kinh tế: Quản lý thu chi của dự án, kinh doanh các sản phẩm gây quỹ cho dự án
- Ban Truyền thông: Xây dựng và quản lý kênh truyền thông, sản xuất nội dung và các sản phẩm truyền thông.
Timeline hoạt động
Nhằm quản lý thời gian hiệu quả đối với từng nhóm công việc, nhóm xây dựng Timeline riêng cho từng nhóm chức năng đã xây dựng.
Theo đó, trong giai đoạn học kì I của dự án, nhóm sẽ tập trung nghiên cứu, thử nghiệm trồng hoặc sản xuất sản phẩm phục vụ cho việc bán hàng gây quỹ. Song song với đó, các em sẽ xây dựng hồ sơ xin tài trợ cho giai đoạn đầu của dự án và bước đầu thành lập kênh truyền thông để lan tỏa câu chuyện của dự án đến với nhiều người hơn.
Kế hoạch tài chính
Với những mục tiêu và kế hoạch đã đặt ra, nhóm Tài chính – Kinh tế xây dựng một danh sách dự toán chi phí cho dự án, trong đó phần lớn các khoản chi tiêu sẽ dành cho hoạt động sản xuất, bao gồm chi phí các buổi thực địa, mua vật tư nghiên cứu, dụng cụ sản xuất, sản phẩm mẫu,…
Với dự trù tổng chi phí dự tính là 18,7 triệu đồng, các em mong muốn có thể tự chủ 28% tổng số tiền thông qua các hoạt động bán sản phẩm và các hoạt động gây quỹ khác trong các sự kiện của trường như Halloween, Hội Làng Maya,…
Đối với phần tiền còn lại, dự án sẽ kêu gọi tài trợ thông qua hoạt động gọi vốn từ Quỹ MAYSEED – Quỹ ươm tạo tác động Maya, với mục tiêu kêu gọi được 13,4 triệu đồng.
Kế hoạch truyền thông
Để đạt được mục tiêu truyền cảm hứng đến thế hệ trẻ trên nền tảng dễ tiếp cận đối với mọi người, nhóm Truyền thông sẽ xây dựng Fanpage trên Facebook và xây dựng kế hoạch đăng bài cụ thể. Nội dung trên các kênh truyền thông sẽ tập trung vào câu chuyện hành trình của dự án để từ đó lan tỏa thông điệp về những bạn trẻ quan tâm và sẵn sàng hành động để giữ gìn và bảo tồn tri thức về cây thuốc bản địa.
Kế hoạch quản lý rủi ro
Bên cạnh kế hoạch riêng cho từng nhóm chức năng, học sinh cũng tổng hợp những rủi ro có thể xảy ra trong quá trình vận hành dự án như khó khăn khi xin vốn, giá vật tư biến động,… Với mỗi tình huống, các em cùng nhau thảo luận để đưa ra những ý tưởng xử lý, để không bối rối trước những tình huống bất ngờ trong quá trình vận hành dự án.
Thực hiện
Thực địa và nghiên cứu
Giai đoạn thực hiện dự án bắt đầu bằng các hoạt động thực địa và nghiên cứu. Cụ thể, nhóm đã tổ chức bốn buổi thực địa tại các khu vực rừng xung quanh núi Vua Bà để tiến hành thu thập dữ liệu và vật liệu cần thiết.
Trong buổi thực địa đầu tiên, mục tiêu chính là khảo sát và thu thập dữ liệu ban đầu. Các em tích cực thu hái hàng loạt các loại cây rau và cây thuốc để mang về xưởng nghiên cứu. Từ đó, các em tiến hành tổng hợp thông tin chi tiết về từng loại cây, sử dụng các công cụ tìm kiếm và tài liệu tham khảo, bao gồm tên, hình dáng, cấu tạo, đặc điểm, dược tính, và công dụng của từng loài. Dựa trên dữ liệu này, nhóm lập được một danh sách đầy đủ các loại cây.
 |
 |
Đến đây, các em nhận được sự tư vấn chuyên môn từ thầy giáo. Từ danh sách ban đầu, nhóm chọn lọc và thống nhất triển khai dự án với bốn loại cây tiềm năng đáp ứng các tiêu chí: dễ tìm, dễ trồng, dễ sản xuất. Bốn loại cây được lựa chọn cuối cùng bao gồm hương nhu trắng, cà dại hoa leo, cây nưa, và cây ưng bất bạt.
Từ đó, trong các buổi thực địa sau, nhóm tập trung vào thu hoạch các loại cây đã chọn, mang về để nghiên cứu sản xuất sản phẩm hoặc trồng thử nghiệm tại khu vực vườn của xưởng. Điều này nhằm đảm bảo nguồn cung nguyên liệu và khả năng nhân giống cho dự án.
 |
 |
Thử nghiệm tại Xưởng và Chuẩn bị hồ sơ gọi vốn
Từ các cây rau và cây thuốc thu hái được trong các buổi thực địa, các em bắt đầu giai đoạn trồng và thử nghiệm sản phẩm tại Xưởng Lá Mây.
Đối với cây hương nhu trắng, đây là loại cây được ưu tiên thử nghiệm sản phẩm đầu tiên. Các em đã thu hoạch phần lá và cành, sau đó tiến hành phơi khô và tán nhuyễn thành bột để thử làm sản phẩm nhang nụ. Quá trình này được thực hiện rất bài bản: các em xây dựng một hồ sơ sản xuất chi tiết, ghi chép cẩn thận từng bước ủ và phơi, đồng thời nghiên cứu các công thức theo tỉ lệ nghiêm ngặt. Hiện tại, nhóm đang trong giai đoạn thử nghiệm để tìm ra công thức tối ưu, đảm bảo nhang có kết cấu tốt, cháy đều, cháy lâu và mang lại mùi hương dễ chịu nhất.
Trong khi đó, với các loại cây còn lại, nhóm tập trung vào nghiên cứu cơ bản và canh tác thử nghiệm. Cụ thể, với cây Cà hoa dại, các em thu hái cây về để nghiên cứu thêm thông tin và tìm kiếm sản phẩm phù hợp. Tương tự, đối với cây nưa, nhóm mang cây con từ rừng về để tìm hiểu quy trình canh tác và tiến hành trồng thử nghiệm. Riêng với cây Ưng bất bạt, các em dự định thu hoạch quả để chiết xuất tinh dầu. Tuy nhiên, do điều kiện thời tiết không thuận lợi, đặc biệt là mưa kéo dài, nên hiện tại cây vẫn chưa ra quả để thu hoạch theo kế hoạch.
Song song với quá trình nghiên cứu và thử nghiệm tại Xưởng, nhóm học sinh còn tất bật chuẩn bị nội dung cho hồ sơ xin tài trợ trước Hội đồng xét duyệt của Quỹ MAYSEED – Quỹ ươm tạo tác động Maya, với mục tiêu kêu gọi được 13,4 triệu đồng cho hoạt động của dự án.
Gọi vốn trước Hội đồng xét duyệt
Vào đầu tháng 12/2025, nhóm học sinh Xưởng Lá Mây đã có buổi gọi vốn đầu tiên trước Quỹ MAYSEED, hội đồng xét duyệt gồm các chuyên gia trong ngành và các bạn học sinh đến từ các Xưởng thực hành khác của Maya.
Tại sự kiện quan trọng này, các em đã tự tin trình bày chi tiết về vấn đề mà dự án muốn giải quyết, tầm nhìn, mục tiêu, cơ cấu tổ chức, dự toán chi phí, và cuối cùng là đưa ra lời kêu gọi tài trợ chính thức đến Hội đồng. Đặc biệt, các em đã nhận được nhiều góp ý quý giá từ các chuyên gia. Những góp ý này xoay quanh tầm quan trọng của việc xác định rõ ràng mục tiêu, cụ thể hóa hành động, xây dựng chiến lược truyền thông hiệu quả để lan tỏa, và lập kế hoạch đo lường thực tế để đánh giá hiệu quả dự án. Đây là một cơ hội lớn để các em tích lũy thêm kiến thức, có được những góc nhìn thực tế và bám sát hơn nhằm hiện thực hóa kế hoạch hoạt động của mình.
Ngay sau buổi xin tài trợ, dự án của các em đã được Hội đồng xét duyệt đánh giá cao và quyết định giải ngân trước 50% số tiền đề xuất. Tuy nhiên, để được giải ngân nốt số tiền còn lại, nhóm cần tiếp tục hoàn thiện hồ sơ bằng cách phân tích chi tiết hơn về mục tiêu và các chiến lược cụ thể mà dự án sẽ triển khai trong giai đoạn tiếp theo.
Hành trình Dự án Bảo tồn và phát huy tri thức về cây rau và cây thuốc bản địa của học sinh Trung học Maya được cập nhật liên tục trong bài viết này. Mời cha mẹ, thầy cô và các bạn theo dõi.
